(Vergi Usul Kanunu’nun 267. Maddesi Kapsamında Değerleme Esasları)
Giriş
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından el konulan veya devralınan işletmelerin varlıkları, çeşitli nedenlerle satışa konu olabilir. Bu satışlar genellikle makine, teçhizat, demirbaş gibi iktisadi kıymetlerin toplu halde devri şeklinde gerçekleşir. Ancak, bu varlıkların işletme kayıtlarına hangi değer üzerinden kaydedileceği ve maliyet bedelinin nasıl belirleneceği uygulamada sıkça tereddüt yaratmaktadır.
Hatay Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 27.03.2019 tarihli özelgesi, bu konuda önemli açıklamalar içermekte olup, TMSF’den alınan iktisadi kıymetlerin muhasebeleştirilmesinde izlenmesi gereken yasal yöntemi ortaya koymaktadır.
1. TMSF’den Alınan İktisadi Kıymetlerin Muhasebe Kaydı Nasıl Yapılır?
TMSF’den toplu olarak satın alınan varlıkların işletme kayıtlarına doğru bedel üzerinden kaydedilmesi gerekmektedir.
Bu bedelin tespiti, Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 267. maddesinde belirtilen emsal bedel ilkesine göre yapılmalıdır.
Yani, toplam bedelin varlık türlerine dağıtımı keyfi değil, takdir komisyonu tarafından belirlenecek bedellere göre yapılmalıdır.
2. İlgili Mevzuat Hükümleri
Vergi Usul Kanunu’nun ilgili hükümleri konuyu açıkça düzenlemiştir:
- Madde 72: Takdir komisyonlarının kuruluşu,
- Madde 74: Komisyonun görevleri (matrah, kıymet ve bedel tespiti),
- Madde 75: Komisyonun bilirkişi görüşü alabilme yetkisi,
- Madde 267: Gerçek bedeli bilinmeyen malların değerleme esasını belirler.
Özellikle 267. maddeye göre, emsal bedel, malın gerçek satış bedelinin bilinmediği durumlarda piyasadaki benzer malların değeri dikkate alınarak takdir komisyonunca belirlenir.
Bu bedel, kullanılmakta olan varlıklarda yıpranma payı dikkate alınarak düşürülür.
3. Takdir Komisyonu Süreci
İşletme, TMSF’den satın aldığı iktisadi kıymetlerin her birinin değerini tespit etmek için bağlı bulunduğu Geçici Takdir Komisyonu’na başvurmalıdır.
Komisyon, aşağıdaki kriterleri esas alarak bedel tespitinde bulunur:
- Benzer varlıkların piyasa rayiç değerleri,
- Satın alma tarihindeki ekonomik koşullar,
- Varlıkların kullanılmışlık ve yıpranma durumu,
- Varsa, eksiklik veya fazlalıklar.
Komisyonca belirlenen bu bedeller, muhasebe kayıtlarına maliyet bedeli olarak alınır.
4. Muhasebeleştirme ve Kayıt Örneği
Örneğin, bir işletme TMSF’den 4.000.000 TL bedelle makine, teçhizat ve demirbaş satın aldıysa; bu bedelin, takdir komisyonu tarafından yapılan tespitler sonucunda, örneğin:
- Makine: 2.500.000 TL
- Teçhizat: 1.000.000 TL
- Demirbaş: 500.000 TL
şeklinde dağıtılması halinde, defter kayıtları bu tutarlara göre yapılmalıdır.
Böylece, hem VUK hükümlerine uygunluk sağlanmış olur hem de amortisman hesaplamaları doğru temele dayanır.
5. Uygulamada Sık Yapılan Hatalar
- Toplu satın alma bedelinin varlık türlerine oransız ve subjektif olarak dağıtılması,
- Takdir komisyonuna başvuru yapılmaması,
- Kayıtların tek kalem üzerinden (örneğin makine olarak) yapılması,
- Amortisman hesaplamalarında yanlış maliyet bedeli kullanılması.
Bu hatalar, ilerleyen dönemlerde vergi incelemelerinde tenkit konusu olabilir ve usulsüzlük cezası doğurabilir.
Sonuç
TMSF’den alınan iktisadi kıymetlerin defter kayıtlarında kullanılacak bedeller, Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddesi uyarınca takdir komisyonunca belirlenen emsal bedel esas alınarak yapılmalıdır.
Toplu bedelin doğrudan dağıtılması yerine, her bir varlığın ayrı ayrı değerinin belirlenmesi ve bu bedellerin kayıt altına alınması hem yasal zorunluluk hem de doğru mali raporlama açısından büyük önem taşır.
Soru – Cevap Tablosu
| Soru | Cevap |
|---|---|
| TMSF’den alınan varlıklar nasıl kaydedilir? | Takdir komisyonunca belirlenen emsal bedeller üzerinden kaydedilmelidir. |
| Emsal bedel ne anlama gelir? | Gerçek satış bedeli bilinmeyen mallar için benzer malların piyasa değeridir. |
| Takdir komisyonuna başvuru zorunlu mudur? | Evet, toplu varlık alımlarında bedel dağılımı için başvuru yapılmalıdır. |
| Maliyet bedeli nasıl belirlenir? | Komisyonca belirlenen değer, varlığın maliyet bedeli olarak kabul edilir. |
| Toplu satın alma bedeli doğrudan kaydedilebilir mi? | Hayır, her varlık için ayrı emsal bedel belirlenmelidir. |
| Amortisman hangi değer üzerinden hesaplanır? | Takdir komisyonunca tespit edilen maliyet bedeli üzerinden hesaplanır. |
| Komisyon bedeli belirlerken neyi dikkate alır? | Piyasa fiyatları, kullanım durumu ve yıpranma oranlarını. |
| Yanlış bedel kaydı yapılırsa ne olur? | Vergi incelemelerinde cezai işlem uygulanabilir. |
| VUK’un hangi maddesi bu işlemi düzenler? | 267. madde: Emsal bedel ve değerleme esası. |
| TMSF satışları vergi açısından nasıl değerlendirilir? | Ticari işlem niteliğinde olup, VUK hükümleri çerçevesinde kayıt altına alınır. |
ÖRNEK ÖZELGE
T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
Hatay Vergi Dairesi Başkanlığı
Gelir Kanunları Grup Müdürlüğü
| Sayı | : | 88031814-010[VUK-2018/08-17]-E.20615 | 27.03.2019 | |
| Konu | : | TMSF’den alınan iktisadi kıymetlerin kaydı hk. | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzun ve eklerinin tetkikinden; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devredilen bir işletmeye ait varlıkları (makine, teçhizat ve demirbaş) 40.000 TL bedel ödeyerek aldığınız ve bu bedelin söz konusu kıymetlere ne şekilde dağıtılarak yasal defterlerinize kaydedilmesi gerektiğine dair Başkanlığımız görüşünü talep ettiğiniz anlaşılmıştır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 72 nci maddesinde takdir komisyonlarının kuruluşu,
– 74 üncü maddesinde takdir komisyonlarının (yetkili makamlarca istenilen matrah ve servet takdirlerini yapmak ve vergi kanunlarında yazılı fiyat, ücret veya sair matrah ve kıymetleri tespit etmek gibi) görevleri,
– 75 inci maddesinde, takdir komisyonlarının (görevleri dolayısıyla inceleme yetkisi ve servetleri, sınai hakları ve telif haklarını, imtiyazları, madenleri, mücevheratı, eski eserleri ve sanat eserlerini değerlemede bilirkişiye müracaat edebilme) yetkileri,
– 267 nci maddesinde, emsal bedelin, gerçek bedeli bilinemeyen veyahut doğru olarak tespit edilmeyen bir malın değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değer olduğu, üçüncü sırada yer alan takdir esasında ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca emsal bedelin belli edileceği ve yapılacak takdirlerde iktisadi kıymetin maliyet bedelinin ve piyasa kıymetlerinin araştırılacağı ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma derecelerinin dikkate alınacağı
hükümleri yer almaktadır.
Buna göre, tasarruf mevduatı sigorta fonundan 40.000 TL bedelle toplu halde satın aldığınızı belirttiğiniz ekli listede yer alan iktisadi kıymetlerin … Geçici Takdir Komisyonuna müracaatınız neticesinde takdir edilecek bedelleri üzerinden yasal kayıtlarınıza intikal ettirilmesi gerekmektedir.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
(*) Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.
(**) İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.
(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
