Türkiye’de serbest bölgelerde faaliyet gösteren işletmeler, muhasebe ve vergi uygulamaları açısından özel düzenlemelere tabi olabilmektedir. Özellikle e-defter kayıtlarının yabancı para birimiyle tutulup tutulamayacağı konusu, hem uygulamada hem de mükellefler nezdinde sıkça gündeme gelmektedir.
Vergi Usul Kanunu’nda Türk Lirası Kullanma Zorunluluğu
Vergi Usul Kanunu’nun 215. maddesi gereği, tutulacak defterlerin Türkçe olması ve kayıtların Türk para birimiyle yapılması esastır. Ancak bazı istisnalar çerçevesinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın izniyle defterlerin yabancı para birimiyle tutulması mümkündür.
Buna göre:
- Normal şartlarda tüm defter ve belgeler Türk Lirası ile düzenlenmelidir.
- Ancak belirli büyüklükteki sermaye yapısına sahip şirketler ve serbest bölgelerde faaliyet gösteren işletmeler, Bakanlık izniyle defterlerini yabancı para birimi üzerinden tutabilir.
- Bu kayıtlar yapılırken Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın günlük döviz alış kuru esas alınmalıdır.
Serbest Bölgelerde E-Defter Uygulaması
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. maddesi Maliye Bakanlığı’na, serbest bölgelerde defter tutma ve belge düzenine ilişkin özel yetkiler tanımaktadır. Bu yetki doğrultusunda yayımlanan düzenlemeler uyarınca:
- Serbest bölgede faaliyet gösteren gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri, defterlerini (e-defter dahil) Türk Lirası dışında yabancı para birimi ile tutabilirler.
- Ancak bu imkan, sadece serbest bölge içinde bağımsız faaliyette bulunan işletmelere tanınmıştır.
- Eğer işletme, serbest bölgedeki bir şube üzerinden faaliyet gösteriyorsa ve merkez Türkiye sınırları içinde ise, bu kolaylıktan yararlanamaz.
Yabancı Para Birimiyle Kayıtların Esasları
Yabancı para birimiyle defter tutan mükellefler açısından önemli hususlar şunlardır:
- İşlemler, işlemin gerçekleştiği günün TCMB döviz alış kuru üzerinden çevrilir.
- İktisadi kıymetler ve vergi matrahı, kayıt yapılan yabancı para birimine göre belirlenir.
- Ancak vergi beyannameleri, ilgili ayın ilk günündeki döviz kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek verilir.
- Verginin ödenmesi, iadesi ve mahsup işlemleri Türk Lirası üzerinden yapılır.
- Yabancı para birimiyle tutulan kayıtlardan en az beş yıl süreyle geri dönüş yapılamaz.
Özetle,
Serbest bölgelerde faaliyet gösteren işletmeler, belirli şartları sağlamaları halinde e-defter kayıtlarını yabancı para birimiyle tutabilmektedir. Ancak bu kayıtlar vergi beyannamesine Türk Lirası karşılığı ile yansıtılmak zorundadır. Bu uygulama, özellikle döviz bazlı çalışan serbest bölge şirketleri için muhasebe kolaylığı sağlamaktadır.
Soru-Cevap Tablosu
| Soru | Cevap |
|---|---|
| Serbest bölgede e-defter yabancı para ile tutulabilir mi? | Evet, belirli şartlarla mümkündür. |
| E-defter kayıtlarında hangi kur esas alınır? | TCMB günlük döviz alış kuru esas alınır. |
| Vergi beyannamesi hangi para birimiyle verilir? | Türk Lirası üzerinden verilir. |
| Serbest bölge dışındaki şubeler bu haktan yararlanabilir mi? | Hayır, sadece serbest bölge içindeki işletmeler yararlanabilir. |
| Yabancı para birimiyle defter tutanlar ne kadar süre sonra TL’ye dönebilir? | En az beş yıl süreyle geri dönüş yapılamaz. |
| Vergi ödeme işlemleri hangi para birimiyle yapılır? | Türk Lirası ile yapılır. |
| E-defter kayıtlarında yabancı para kullanmanın avantajı nedir? | Döviz bazlı çalışan şirketler için muhasebe kolaylığı sağlar. |
| E-defter kayıtlarında Türkçe zorunluluğu devam ediyor mu? | Evet, kayıtların Türkçe olması zorunludur. |
| E-defterde yabancı para ile kayıt yapılırken vergi matrahı nasıl hesaplanır? | Kayıt yapılan yabancı para birimine göre hesaplanır, beyannamede TL’ye çevrilir. |
| Serbest bölge şirketleri hangi mevzuata tabidir? | Serbest Bölgeler Kanunu ve Vergi Usul Kanunu hükümlerine tabidir. |
ÖRNEK ÖZELGE
T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı
Gelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü
| Sayı | : | 11395140-105[VUK1-20421]-E.828131 | 04.10.2019 | |
| Konu | : | Serbest Bölgede e-defter kayıtlarının yabancı para birimi ile tutulup tutulamayacağı | ||
İlgide kayıtlı dilekçe ve özelge talep formunda; … Serbest Bölgesinde faaliyette bulunduğunuzu belirterek, e-defter kayıtlarınızı yabancı para birimine göre tutup tutamayacağınız hususunda Başkanlığımız görüşü talep edilmektedir.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun “Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu” başlıklı 215 inci maddesinde; “1.Bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir. Bu kayıtlar vergi matrahını değiştirmeyecek şekilde tasdik ettirilecek diğer defterlere de yapılabilir.
2.a) Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır. Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Şu kadar ki yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz.
b) İlgili dönem defter tasdik tarihi itibarıyla ödenmiş sermayesi (yurt dışında kurulan şirketlerin Türkiye’ye ayrılan ödenmiş sermayesi) en az 100 milyon ABD Doları ya da muadili yabancı para karşılığı Türk Lirası ve sermayesinin en az % 40’ı ikametgâhı, kanunî ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan kişilere ait olan işletmelere, kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına Bakanlar Kurulunca izin verilebilir. Bakanlar Kurulu, bu had ve nispeti sektörler itibarıyla ayrı ayrı yarısına kadar indirmeye veya iki katına kadar artırmaya yetkilidir. Bu şartların ihlâl edildiği hesap dönemini izleyen hesap döneminden itibaren Türk para birimine göre kayıt tutma zorunluluğu başlar.
ba) Türk para birimiyle yapılan işlemler, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevrilir. İktisadî kıymetlerin değerleri ile vergi matrahı kayıt yapılan para birimine göre tespit edilir, beyannamenin verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla Türk parasına çevrilerek beyan edilir. Vergi ödeme, mahsup ve iade işlemlerinde de Türk Lirası tutarlar kullanılır.
bb) Bu Mükellefler, diğer para birimleriyle kayıt tuttukları sürece mükerrer 298 inci maddenin (A) fıkrası uyarınca enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlamaları halinde ise üç yıl süreyle anılan madde hükmünden yararlanamazlar.” hükümlerine yer verilmiştir.
Ayrıca, 348 Sıra No.lu Vergi Usul Genel Tebliğinin “4. Serbest Bölgelerde Defter Tutma” başlıklı bölümünde; “5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 8 inci maddesi ile değişik 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununun 6 ncı maddesinde, kullanıcıların tutmak zorunda oldukları defterler ile düzenleyecekleri belgelere ilişkin olarak, Vergi Usul Kanununun hükümlerine bağımlı olmaksızın düzenleme yapmaya Maliye Bakanlığının yetkili olduğu hüküm altına alınmış olup, söz konusu yetkiye istinaden yapılan düzenlemeler 85 Seri Numaralı Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ve 345 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile kamuoyuna duyurulmuştur.
Bu düzenlemelere ilaveten, 3218 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak, tam mükellefiyete tabi gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin (adi ortaklıklar, kollektif ve adi komandit şirketler dahil) serbest bölgede faaliyette bulunan şubeleri ile serbest bölgede faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişilerin serbest bölge dışında ancak Türkiye sınırları içerisinde faaliyette bulunan şubeleri hariç olmak üzere, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişilerden isteyenlerin, defter kayıtlarını Türk para birimi dışında (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca, kuru günlük olarak belirlenen) herhangi bir yabancı para birimi ile de yapabilmeleri Bakanlığımızca uygun bulunmuştur.
Buna göre serbest bölgede faaliyet gösteren söz konusu mükellefler, Türk para birimiyle veya başka bir yabancı para birimiyle yapılan işlemlerini, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevirecekler, iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin değerleri ile vergi matrahlarını kayıt yapılan para birimine göre tespit edecekler, ancak beyannamelerini (verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla) Türk parasına çevirerek vereceklerdir.
Defter kayıtlarına esas alınan yabancı para biriminden ilk kayıt yapılan hesap dönemi dahil beşinci hesap döneminin sonuna kadar dönülemeyecektir.
Verginin ödenmesi, mahsubu ve iadesi işlemlerinde de Türk para birimi esas alınacaktır.
Serbest bölgede faaliyette bulunan mükelleflerin, istemeleri halinde defterlerini Türk para birimine göre tutabilecekleri ise tabiidir.” düzenlemeleri yer almaktadır.
Diğer taraftan, mezkûr Kanunun mükerrer 242 nci maddesinin (2) numaralı fıkrası ile Hazine ve Maliye Bakanlığı; elektronik defter, kayıt ve belgelerin oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafazası ve ibrazı ile defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması ve düzenlenmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye, elektronik ortamda tutulmasına ve düzenlenmesine izin verilen defter ve belgelerde yer alması gereken bilgileri internet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında Hazine ve Maliye Bakanlığına veya Hazine ve Maliye Bakanlığının gözetim ve denetimine tabi olup, kurulusu, faaliyetleri, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenecek olan özel hukuk tüzel kişiliğini haiz bir şirkete aktarma zorunluluğu getirmeye, bilgi aktarımında uyulacak format ve standartlar ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bu Kanun kapsamına giren işlemlerde elektronik imza kullanım usul ve esaslarını düzenlemeye ve denetlemeye yetkili kılınmıştır.
Söz konusu fıkrada, Vergi Usul Kanunu ve diğer vergi kanunlarında defter, kayıt ve belgelere ilişkin olarak yer alan hükümlerin elektronik defter, kayıt ve belgeler için de geçerli olduğu; Hazine ve Maliye Bakanlığının, elektronik defter, belge ve kayıtlar için diğer defter, belge ve kayıtlara ilişkin usul ve esaslardan farklı usul ve esaslar belirlemeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır.
Ayrıca, mezkûr Kanunun mükerrer 257 nci maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendinde, Hazine ve Maliye Bakanlığının, tutulması ve düzenlenmesi zorunlu defter, kayıt ve belgelerin mikro film, mikro fiş veya elektronik bilgi ve kayıt araçlarıyla yapılması veya bu kayıt ortamlarında saklanması hususunda izin vermeye veya zorunluluk getirmeye, bu şekilde tutulacak defter ve kayıtların kopyalarının Hazine ve Maliye Bakanlığında veya muhafaza etmekle görevlendireceği kurumlarda saklanması zorunluluğu getirmeye, bu konuda uygulama usul ve esaslarını belirlemeye yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır.
Bunun yanı sıra, 13/12/2011 tarihli ve 28141 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 Sıra No.lu Elektronik Defter Genel Tebliği ile Vergi Usul Kanunu kapsamında tutulması zorunlu olan defterlerden www.edefter.gov.tr internet adresinde format ve standardı yayımlanan defterlerin elektronik ortamda oluşturulmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenerek elektronik defter kullanımına izin verilmiştir.
Bu bağlamda, Vergi Usul Kanunu ve diğer vergi kanunlarında defter, kayıt ve belgelere ilişkin olarak yer alan hükümler elektronik defter, kayıt ve belgeler için de geçerli bulunmaktadır.
Buna göre, tam mükellefiyete tabi gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin (adi ortaklıklar, kollektif ve adi komandit şirketler dahil) serbest bölgede faaliyette bulunan şubeleri ile serbest bölgede faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişilerin serbest bölge dışında ancak Türkiye sınırları içerisinde faaliyette bulunan şubeleri hariç olmak üzere, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişilerden isteyenlerin, defter (e-defter dahil) kayıtlarını Türk para birimi dışında (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca, kuru günlük olarak belirlenen) herhangi bir yabancı para birimi ile yapabilmeleri mümkün bulunmaktadır.
Dolayısıyla, defter (e-defter dahil) kayıtlarınızı, yukarıda yer verilen açıklamalar çerçevesinde, Türk para birimi dışında (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca, kuru günlük olarak belirlenen) herhangi bir yabancı para birimi ile yapabilmeniz mümkündür. Bununla birlikte, serbest bölgedeki faaliyetinizin şubeniz aracılığıyla/üzerinden yürütülmesi (merkezinizin serbest bölge dışında ancak Türkiye sınırları içerisinde yer alması) halinde, söz konusu uygulamadan yararlanamayacağınız tabiidir.
Öte yandan, bu kapsamda yabancı para birimi ile defter (e-defter dahil) kayıtlarını tutan mükelleflerin, Türk para birimiyle veya başka bir yabancı para birimiyle yapılan işlemlerini, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevirmeleri, iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin değerleri ile vergi matrahlarını kayıt yapılan para birimine göre tespit etmeleri, ancak beyannamelerini beyannamenin verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla Türk parasına çevirerek vermeleri gerekmektedir.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
(*) Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.
(**) İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.
(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
