Vergi Usul Kanunu ve ilgili tebliğlerde yer alan hükümlere göre, şirketlerin aktifinde yer alan finansal varlıklar belli koşullarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulmak zorundadır. Özellikle 110 Hisse Senetleri ve 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları hesaplarında izlenen varlıkların durumu bu kapsamda dikkatle değerlendirilmelidir.

---

Enflasyon Düzeltmesi Nedir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tabloların enflasyon etkisinden arındırılması amacıyla, parasal olmayan kıymetlerin düzeltme katsayısı ile yeniden hesaplanmasıdır. Bu işlem, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesi uyarınca yapılmaktadır.

Hangi Kıymetler Düzeltmeye Tabi?

Parasal olmayan kıymetler düzeltmeye tabi tutulur. Parasal kıymetler ise düzeltilmez. Ayrım şu şekildedir:

• Parasal kıymetler: Nominal değeri sabit, satın alma gücü enflasyonla değişen varlıklar (örneğin nakit, alacaklar).
• Parasal olmayan kıymetler: Nominal değeri ve satın alma gücü değişken varlıklar (örneğin bina, makine, bazı menkul kıymetler).

110 Hisse Senetleri Hesabı

Bu hesapta izlenen Türk Lirası cinsinden geçici olarak elde tutulan hisse senetleri, parasal olmayan kıymet sayılır. Bu nedenle 2023 ve 2024 bilanço tarihi itibarıyla enflasyon düzeltmesine tabi tutulmalıdır.

111 Özel Kesim Tahvilleri Hesabı

Bu hesapta izlenen özel sektör tahvil, senet ve bonoları genelde parasal kıymet olarak kabul edilir ve düzeltmeye tabi tutulmaz. Ancak, bu varlıklar alış bedeliyle değerleniyorsa, parasal olmayan kıymet kabul edilerek düzeltmeye tabi olurlar.

Tebliğ ve Yasal Dayanaklar

Bu değerlendirme, 555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile belirlenmiş ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun geçici 33. maddesi uyarınca, 31 Aralık 2023 tarihli bilançolar için enflasyon düzeltmesi zorunlu hale getirilmiştir.

Özet

1- Geçici olarak elde tuttuğunuz Türk Lirası cinsinden hisse senetlerinizi izlediğiniz “110- Hisse Senetleri” hesabının, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası uygulamasında “parasal olmayan kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulması gerekmektedir.

2- “111-Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları” hesabında takip ettiğiniz Türk Lirası cinsinden özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolarınızın ise, anılan fıkra uygulamasında “parasal kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulmaması gerekmekle birlikte, söz konusu iktisadi kıymetlerin 213 sayılı Kanunun 279 uncu maddesi kapsamında alış bedeli ile değerlenmeleri durumunda, değerlendikleri tarihten itibaren parasal olmayan kıymet olarak kabul edilerek, enflasyon düzeltmesine tabi tutulması icap etmektedir.

 

---

Sık Sorulan 10 Soru ve Cevap

1. Enflasyon düzeltmesi nedir?
Enflasyonun mali tablolar üzerindeki etkisini ortadan kaldırmak için yapılan değerleme işlemidir.

2. Hangi kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulur?
Parasal olmayan kıymetler düzeltmeye tabidir.

3. Hisse senetleri düzeltmeye tabi midir?
Evet, geçici olarak elde tutulan hisse senetleri parasal olmayan kıymet sayılır ve düzeltmeye tabi tutulur.

4. Tahvil ve bonolar için düzeltme yapılır mı?
Genellikle hayır, çünkü bunlar parasal kıymet sayılır. Ancak alış bedeliyle değerlenirse düzeltilir.

5. 2023 ve 2024 bilançoları için düzeltme zorunlu mu?
Evet, 31.12.2023 ve 31.12.2024 bilançoları düzeltmeye tabi.

6. Hangi hesaplar etkilenir?
110 Hisse Senetleri ve 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları hesapları etkilenen hesaplardandır.

7. Düzeltme işlemi hangi yasal düzenlemeye dayanır?
213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 555 No.lu Genel Tebliğ.

8. Döviz cinsinden hisse senetleri nasıl değerlendirilir?
Döviz kuruna göre düzeltmeye tabi tutulur.

9. Düzeltmeden doğan kar vergiye tabi midir?
31.12.2023 için Hayır, bu karlar vergiye tabi değildir. 31.12.2024 karları vergi matrahının tespitinde dikkate alınacaktır.

10. Düzeltme sonrası zarar indirilebilir mi?
31.12.2023 için Hayır, bu zararlar indirilemez. 31.12.2024 zararları vergi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınacaktır.

 

---

ÖRNEK ÖZELGE

---

T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı Gelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü

Sayı	:	E-27575268-105[Mük.298-2024-408]-304140		03.06.2024
Konu	:	Şirket Aktifindeki Hisse Senetlerinin Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulması Hk.

İlgide kayıtlı özelge talep formunuzun incelenmesinden, şirketinizin 31/12/2023 tarihli bilançosunda mevcut bulunan borsada işlem gören hisse senetlerini takip ettiğiniz “110-Hisse Senetleri”  hesabı ile özel kesim tahvil, senet ve bonolarını takip ettiğiniz “111-Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları” hesabına enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılamayacağı hususunda Başkanlığımız görüşünü talep ettiğiniz anlaşılmaktadır.

213 sayılı Vergi Usul Kanununun;

– 258 inci maddesinde, “Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.”,

– 259 uncu maddesinde, “Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur.”,

– 268/A maddesinde, “Alış bedeli, bir iktisadi kıymetin satın alma bedelidir. İktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi ile ilgili diğer giderler alış bedeline dâhil değildir.”,

– 279 uncu maddesinde, “Hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.”,

– Mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında, “Malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetler aşağıdaki hükümlere göre enflasyon düzeltmesine tâbi tutulur.

…

2.Bu maddenin uygulanmasında;

a) Parasal olmayan kıymetler; parasal kıymetler dışındaki kıymetleri,

b) Parasal kıymetler; Türk Lirasının değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetleri (Yabancı paralar da parasal kıymet olarak dikkate alınır.),

…

Düzeltme işleminde aşağıdaki tarihler esas alınır:

a) Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetlerle malî duran varlıklar için; satın alma tarihi.

…”,

– Geçici 33 üncü maddesinde, “…

31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez.

…

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.”

hükümleri yer almaktadır.

Ayrıca, 2023 hesap dönemi ve düzeltme şartlarının gerçekleşmesine/varlığına bağlı olarak (geçici vergi dönemleri dâhil) izleyen hesap dönemlerine ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile geçici 33 üncü maddesine göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esasları 30/12/2023 tarihli ve ikinci mükerrer 32415 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile belirlenmiş olup, mezkur Tebliğin;

– 5 inci maddesinde “…

ç) Hisse senetleri esas itibarıyla parasal olmayan bir iktisadi kıymettir ve düzeltme/taşıma katsayısı ile çarpılmak suretiyle düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir.

Ancak, işletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin verdiği yetkiye istinaden, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görülmüştür.

…“,

– 9 uncu maddesinde, “(1) Satın alma gücü ile ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılır:

a) Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.

b) Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifade ile ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.

…

Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynaklar) ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. 

(2) Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dâhil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler bu Tebliğ eki listelerde (EK 1 ve EK 2) yer almaktadır…”

açıklamalarına yer verilmiştir.

Öte yandan bahse konu Genel Tebliğ ekinde yer alan ve parasal kıymetlerin sayıldığı listede (EK 1)  “111 Özel sektörce çıkarılan tahvil, senet ve bonolar” iktisadi kıymetine ilişkin dipnotta (7 No.lu dipnotta), “Bu kıymetler, Vergi Usul Kanunu’nun 279 uncu maddesi kapsamında alış bedeli ile değerlenmeleri halinde, değerlendikleri tarihten itibaren “parasal olmayan kıymet” olarak addolunur.” açıklaması mevcuttur.

Bunun yanı sıra, mezkur Tebliğ ekinde yer alan ve parasal olmayan kıymetlerin sayıldığı listede ise (EK-2) “110 Geçici olarak elde tutulan hisse senetleri” iktisadi kıymetleri yer almaktadır.

Diğer taraftan, tekdüzen muhasebe sisteminin uygulanmasına ilişkin açıklamalar 26/12/1992 tarih ve 21447 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ve daha sonra bu konuda yayımlanan diğer tebliğlerde yapılmış olup, söz konusu Tebliğin Muhasebe Usul ve Esasları /V-Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları başlığı altında yer alan C-Hesap Planı Açıklamaları bölümünde;

“110 HİSSE SENETLERİ Geçici olarak, elde tutulan hisse senetleri bu hesapta izlenir.

111 ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLAR Özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir.”

açıklamalarına yer verilmiştir.

Buna göre;

1- Geçici olarak elde tuttuğunuz Türk Lirası cinsinden hisse senetlerinizi izlediğiniz “110- Hisse Senetleri” hesabının, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası uygulamasında “parasal olmayan kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulması gerekmektedir.

2- “111-Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları” hesabında takip ettiğiniz Türk Lirası cinsinden özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolarınızın ise, anılan fıkra uygulamasında “parasal kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulmaması gerekmekle birlikte, söz konusu iktisadi kıymetlerin 213 sayılı Kanunun 279 uncu maddesi kapsamında alış bedeli ile değerlenmeleri durumunda, değerlendikleri tarihten itibaren parasal olmayan kıymet olarak kabul edilerek, enflasyon düzeltmesine tabi tutulması icap etmektedir.

…