Giriş
Türkiye’de işletmeler, özellikle uzun vadeli sözleşmelerde, dövize endeksli satış veya dövize bağlı sözleşme yapmayı tercih etmektedir. Ancak ödemelerin Türk Lirası (TL) cinsinden yapılması halinde, hangi döviz kurunun esas alınacağı konusunda uygulamada sık sık tereddütler yaşanabilmektedir.
Bu yazıda, Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı’nın özelgesine dayanarak, dövize endeksli işlemlerde ödeme gününde dikkate alınacak döviz kuru konusunu Vergi Usul Kanunu ve ilgili tebliğler çerçevesinde açıklıyoruz.
Dövize Endeksli Satışlarda Temel Mevzuat
213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK), hem defter kayıtlarının para birimini hem de dövizli işlemlerin değerlemesini düzenlemektedir.
- VUK Madde 215: Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır; ancak yabancı para cinsinden belgeler, Türk Lirası karşılığı gösterilmek kaydıyla düzenlenebilir.
- VUK Madde 280: Yabancı paralar borsa rayici ile değerlendirilir. Döviz kurlarının bulunmadığı durumlarda Maliye Bakanlığınca belirlenen veya TCMB döviz alış kurları esas alınır.
Bu maddeler, hem yurt dışı hem de yurt içi dövize endeksli işlemler için geçerlidir.
Dövize Endeksli Satışta Kur Belirleme Yöntemleri
Satıcı ve alıcı arasındaki sözleşmede, ödeme hangi döviz kuru üzerinden yapılacaksa bu açıkça belirtilmelidir. İki farklı senaryo söz konusudur:
1. Taraflar Arasında Döviz Kuru Belirlenmişse
Sözleşmede, “ödemenin TL olarak yapılması halinde ödeme günündeki TCMB efektif satış kuru dikkate alınır” şeklinde hüküm varsa,
ödeme günü itibarıyla TCMB efektif satış kuru esas alınır.
Bu durumda satıcının, ödeme günündeki bu kura göre TL karşılığını hesaplaması ve defter kayıtlarını buna göre yapması gerekir.
2. Döviz Kuru Belirlenmemişse
Eğer sözleşmede hangi döviz kurunun esas alınacağı belirtilmemişse:
- Fatura düzenlendiği tarihteki TCMB döviz alış kuru kullanılmalıdır.
- Ancak fatura günü resmî tatil, hafta sonu veya yarım gün ise, bir önceki iş gününde yayımlanan TCMB döviz alış kuru dikkate alınır.
Vergi Usulü Açısından Değerleme ve Kur Farkı
491 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’ne göre:
- Değerleme işlemlerinde efektif cinsinden dövizler için efektif alış kuru,
- Döviz cinsinden işlemler için ise döviz alış kuru esas alınır.
Bu kurallar, şirketlerin dönem sonu değerlemelerinde de geçerlidir.
Kur Farklarının Muhasebeleştirilmesi
Ödemenin yapıldığı tarih ile fatura tarihi arasında kur farkı oluşması mümkündür.
Bu durumda;
- Lehine kur farkı oluşan taraf, fark tutarı kadar fatura düzenlemek zorundadır.
- Kur farkı gelir veya gider olarak kaydedilir.
Dolayısıyla, döviz kuru farkı yalnızca finansal bir değişim değil, aynı zamanda vergisel bir gelir veya gider unsurudur.
Uygulama Örneği
Bir firma, 100.000 USD tutarında mal satışı yapmıştır.
Sözleşmede, “ödemeler TL olarak yapılacak ve ödeme günündeki TCMB efektif satış kuru esas alınacaktır” hükmü bulunmaktadır.
Fatura tarihi: 1 Aralık 2024
Ödeme tarihi: 10 Aralık 2024
- 1 Aralık 2024’te TCMB efektif satış kuru: 34,6937 TL
- 10 Aralık 2024’te TCMB efektif satış kuru: 34,8647 TL
Bu durumda ödeme günü geçerli olan kur (34,8647 TL) esas alınarak;
100.000 USD x 34,8647 TL = 3.486.470 TL olarak deftere kaydedilmelidir.
Aradaki fark olan 17 kuruşluk artış (17.000 TL), kur farkı geliri olarak muhasebeleştirilir.
Sonuç
Dövize endeksli satışlarda, ödeme TL olarak yapılacaksa esas alınacak döviz kuru taraflar arasındaki sözleşme hükümlerine göre belirlenir.
- Sözleşmede açık bir hüküm varsa, ödeme günü TCMB efektif satış kuru dikkate alınır.
- Sözleşmede kur belirtilmemişse, fatura tarihindeki TCMB döviz alış kuru esas alınır.
- Kur farkı oluşması halinde, farkın gelir veya gider olarak faturalandırılması zorunludur.
Bu uygulama, Vergi Usul Kanunu’nun 215 ve 280. maddeleri ile 491 Sıra No.lu Tebliğ hükümleri çerçevesinde yürütülür.
10 Soru – 10 Cevap: Dövize Endeksli Satışlarda Döviz Kuru Uygulaması
| Soru | Cevap |
|---|---|
| 1. Dövize endeksli satış nedir? | Satış bedelinin döviz cinsinden belirlendiği ancak ödemenin TL olarak yapıldığı satış türüdür. |
| 2. Ödeme TL yapılırsa hangi kur kullanılmalıdır? | Sözleşmede belirtilmişse ödeme günü TCMB efektif satış kuru esas alınır. |
| 3. Sözleşmede kur belirtilmemişse hangi kur geçerlidir? | Fatura tarihindeki TCMB döviz alış kuru dikkate alınır. |
| 4. Resmî tatil veya hafta sonuna denk gelen faturalar için hangi kur kullanılır? | Bir önceki iş gününün TCMB döviz alış kuru esas alınır. |
| 5. Kur farkı nasıl muhasebeleştirilir? | Kur farkı lehine olan taraf tarafından fatura düzenlenir. |
| 6. Kur farkı gelir mi gider mi olur? | Döviz kuru değişimine göre gelir veya gider olarak kaydedilir. |
| 7. TCMB efektif satış kuru neyi ifade eder? | Fiziki döviz işlemlerinde uygulanan satış kurunu ifade eder. |
| 8. Dövize endeksli faturalar hangi para birimiyle düzenlenir? | Türk Lirası karşılığı gösterilmek kaydıyla döviz cinsinden düzenlenebilir. |
| 9. VUK’un 280. maddesi neden önemlidir? | Dövizli işlemlerde değerleme ve kur tespitinde yasal dayanak oluşturur. |
| 10. Kur farkı faturalandırılmazsa ne olur? | Vergi matrahı eksik beyan edilmiş olur ve cezai risk doğar. |
ÖRNEK ÖZELGE
T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı
Gelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü
| Sayı | : | 27575268-105[215-2018-252]-E.478977 | 10.12.2018 | |
| Konu | : | Dövize endeksli olarak yapılan satışa ilişkin ödemenin TL cinsinden yapılması durumunda dikkate alınacak döviz kuru hk. | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunda; dövize endeksli sözleşme yaparak mal alımında bulunduğunuz ve ödemeleri TL olarak gerçekleştirdiğiniz, sözleşmede ödemenin TL olarak yapılması durumunda ödeme günündeki TCMB efektif satış kurunun dikkate alınacağı şeklinde hüküm bulunmasına karşın satıcı firmanın, ödeme işleminde vadeden bir önceki günün efektif satış kurunun esas alınması gerektiği iddiasında olduğu belirtilerek, söz konusu işlemde hangi kur değerinin esas alınacağı hususunda Başkanlığımızdan görüş talep edildiği anlaşılmaktadır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 215 inci maddesinde, “1. Bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir. Bu kayıtlar vergi matrahını değiştirmeyecek şekilde tasdik ettirilecek diğer defterlere de yapılabilir.
2.a) Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır. Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Şu kadar ki yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz.”,
– 280 inci maddesinde, “Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.
Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur.
Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir…”
hükümlerine yer verilmiştir.
Ayrıca, 491 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinin 4 üncü maddesinde, “(1) 20/4/1976 tarihli ve 15565 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 130 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde ve 27/12/1998 tarihli ve 23566 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 217 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirtilen hükümler gereğince, değerleme günü itibarıyla Maliye Bakanlığınca kurların ilan edilmediği durumlarda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen kurlar esas alınır.
(2) Bu şekilde yapılacak değerlemelerde efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kuru (efektif alış kurunun bulunmaması halinde döviz alış kuru), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kuru uygulanır.
(3) Vergi uygulamaları açısından bankaların, 31/12/2017 tarihi itibarıyla yapacakları değerleme sırasında bu Tebliğ ile belirlenen kurlar yerine, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenen esaslara uygun olarak tespit ettikleri ve fiilen uyguladıkları alış kurlarını esas almaları gerekir.” açıklamaları yer almaktadır.
Bu bağlamda, yurt içi firmalara yapılan dövize endeksli satışlara ilişkin faturalarda, bedelin Türk Lirası karşılığının belirlenmesinde;
– Alıcı ile yapılan sözleşmede döviz kurunun taraflarca belirlenmiş olması halinde, sözleşmede belirlenen döviz kurunun,
– Alıcı ile yapılan sözleşmede döviz kurunun taraflarca belirlenmemiş olması halinde ise, faturanın düzenlendiği tarihte Resmi Gazete’de yayımlanan T.C. Merkez Bankası döviz alış kurunun
dikkate alınması gerekmektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından döviz kurunun belirlenmediği, dolayısıyla Resmi Gazete’de döviz kurlarının yayımlanmadığı (resmi tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan) günlerde düzenlenen faturalarda, söz konusu günlerden önceki ilk iş gününde Resmi Gazete’de yayımlanan T.C. Merkez Bankası döviz alış kurunun fatura muhteviyatı döviz cinsinden tutarın Türk Lirası karşılığının belirlenmesinde dikkate alınması icap etmektedir.
Buna göre, somut olayda, döviz cinsinden yapılan satışa ilişkin ödemenin TL cinsinden yapılması durumunda dikkate alınacak döviz kuru taraflarca belirlenmiş olduğundan (ödeme günündeki TCMB efektif satış kuru) bu belirlemeye göre ödenmesi gereken Türk Lirası tutarı dikkate alınarak defter kayıtlarının yapılması gerekmektedir. Bu durumda, fatura düzenleme tarihinden, ödemenin gerçekleştiği tarihe kadar oluşan kur farkları için, lehine kur farkı oluşan mükellef tarafından karşı taraf adına fatura düzenleneceği tabiidir.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
(*) Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.
(**) İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.
(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
