Uygulamada en yaygın tereddütlerden biri, bir kişi ile yapılan danışmanlık sözleşmesi kapsamında ödenen bedelin serbest meslek kazancı mı yoksa ücret mi sayılacağıdır. Gelir İdaresi, bu ayrımı sözleşmede yazan süreye veya tutara göre değil; faaliyetin mahiyetine göre yapmaktadır. Özellikle 6 ay ve daha uzun süreli sözleşmelerde “süreklilik” kriteri yanlış yorumlanmakta, bu nedenle gider pusulası, stopaj ve belge düzeni hataları ortaya çıkmaktadır.
Aşağıda konu, Gelir Vergisi ve Vergi Usul Kanunu çerçevesinde iki ihtimal birlikte ele alınarak açıklanmıştır.
İHTİMAL 1 — FAALİYET SERBEST MESLEK KAZANCI NİTELİĞİNDEYSE
Danışmanlık, ilmi veya mesleki bilgi ve ihtisasa dayanıyorsa, işverene tabi olmadan ve kişisel sorumluluk altında kendi namına yapılıyorsa serbest meslek kazancı söz konusudur. Bu durumda:
- Hizmeti veren kişi mükellefiyet tesis ettirmeli
- Her tahsilat için serbest meslek makbuzu düzenlenmeli
- İş veren (ödeme yapan) tevkifat yapmayacak
- Damga vergisi makbuz üzerinden uygulanmayacak
- Gider pusulası düzenlenmesine gerek kalmayacaktır
İHTİMAL 2 — FAALİYET ÜCRET KAPSAMINA GİRİYORSA
Eğer kişi, işverene bağlı, emir ve talimata tabi, süreklilik ve bağımlılık çerçevesinde çalışıyorsa serbest meslek değil “ücret” söz konusudur. Bu durumda:
- Ücret bordrosu düzenlenir
- Gelir vergisi stopajı yapılır
- Damga vergisi kesilir
- Serbest meslek makbuzu düzenlenmez
- Ücret ödemelerinde belediye ve kamu kurumlarınca düzenlenen vesikalar bordro yerine geçebilir
SÖZLEŞME SÜRESİ TEK BAŞINA BELİRLEYİCİ DEĞİLDİR
Özelgede açıkça vurgulandığı üzere, 6 ay veya daha uzun süreli sözleşme yapılmış olması tek başına mükellefiyet tesisini zorunlu kılmaz. Esas olan “bağımlılık – talimata tabi olma – kişinin kendi nam ve hesabına çalışma” üçlüsüdür. Faaliyetin niteliği “serbest meslek” niteliklerini taşıyorsa süre uzunluğu sonucu değiştirmez.
GİDER PUSULASI NE ZAMAN DEVREYE GİRER?
Vergi mükellefiyeti bulunmayan kişiye serbest meslek niteliğinde ödeme yapılması halinde gider pusulası düzenlenir ve %20 gelir vergisi stopajı ile damga vergisi kesilerek ödeme yapılır. Devamlılık arz eden hizmetler için serbest meslek mükellefiyeti açılması gerekebilir.
Ancak aynı faaliyet “ücret” niteliğindeyse gider pusulası değil, ücret bordrosu esas alınır.
SONUÇ
- Danışmanlık hizmeti bağımsız ve mesleki bilgiye dayanıyorsa → serbest meslek kabul edilir, makbuz düzenlenir.
- Hizmet bir işverene tabi olarak yürütülüyorsa → ücret kabul edilir, bordro ve stopaj uygulanır.
- Sözleşmenin 6 ay veya daha uzun olması sonucu tek başına değiştirmez.
- Mükellef olmayan ve arızi olan kişiye yapılan serbest meslek ödemelerinde gider pusulası düzenlenir.
10 SORU — 10 CEVAP
S: Danışmanlık ödemesi her zaman serbest meslek sayılır mı?
C: Hayır, bağımsızlık ve mesleki nitelik şartlarına göre değerlendirilir.
S: Sözleşmenin 6 aydan uzun olması mükellefiyeti zorunlu kılar mı?
C: Hayır, süre tek başına belirleyici değildir.
S: İşverene bağlı çalışma varsa nasıl vergilendirilir?
C: Ücret sayılır, bordro ve stopaj uygulanır.
S: Bağımsız danışmanlıkta hangi belge düzenlenir?
C: Serbest meslek makbuzu düzenlenir.
S: Mükellef olmayan kişiye ödeme yapılırsa ne yapılır?
C: Gider pusulası düzenlenir, %20 stopaj yapılır. Verilen hizmet süreklilik arz ediyorsa serbest meslek mükellefiyeti açılması gerekebilir.
S: Ücret ödemelerinde serbest meslek makbuzu alınır mı?
C: Hayır, bordro esas alınır.
S: Belediyelerin düzenlediği ödeme belgeleri bordro yerine geçer mi?
C: Evet, VUK 239 gereği bordro yerine sayılır.
S: Aynı hizmet hem ücret hem gider pusulası ile belgelendirilebilir mi?
C: Hayır, nitelik belirler; ikisi bir arada kullanılamaz.
S: Esas alınan kriter nedir?
C: Bağımsızlık, talimata tabiiyet ve faaliyetin mahiyeti.
ÖRNEK ÖZELGE
| T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI İSTANBUL VERGİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mükellef Hizmetleri Usul Grup Müdürlüğü |
||||
| Sayı | : | 11395140-105[VUK-1-20625]-42619 | 12.01.2018 | |
| Konu | : | Gelir ve Damga Vergisi tevkifatı yapılarak oluşturulan fatura hk. | ||
| İlgi | : | … tarihli ve … sayılı özelge talep formunuz. |
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzdan, danışmanlık hizmeti veren bir kişi ile sözleşme yapıldığı, bahsi geçen kişinin vergi mükellefiyetinin bulunmaması nedeni ile aylık ödemelerde her ay harcama/gider pusulası düzenlenip %20 Gelir Vergisi ve Damga Vergisi tevkifatı yapılarak ödemenin yapıldığı ve sözleşmelerin 6 aylık ve daha fazla süreleri kapsadığı belirtilerek, sözleşme süresi ve tutarının hizmet veren kişinin mükellefiyet tesis ettirmesine ve buna bağlı olarak harcama/gider pusulası belgelerinin düzenlenip düzenlenmemesine etkisi konularında tereddüte düşüldüğü anlaşılmaktadır.
A) GELİR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun;
– 61 inci maddesinde, “Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.
Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.”,
– 65 inci maddesinde, “Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmıyan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır…”
hükümleri yer almaktadır.
Serbest meslek faaliyetinde ana unsur, faaliyetin sermayeden ziyade kişisel çalışmaya ilmi veya mesleki bilgi ve ihtisasa dayanmasıdır. Bu unsur, serbest meslek faaliyetini ticari faaliyetten ayıran en önemli özellik olup söz konusu faaliyetlerden elde edilen kazançların daha çok emek ürünü olduğunu göstermektedir.
Burada, yalnızca emeğe dayanan organizasyon yeterli olmadığı gibi aynı zamanda geliri doğuran emeğin, ilmi veya mesleki ve ihtisasa dayanması koşulu da aranmaktadır.
Yukarıda yer alan hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, Belediyeniz ile ilgili kişinin yapmış olduğu sözleşmeye istinaden verilen danışmanlık faaliyetinin 6 ay ve daha uzun süreli sözleşmelere istinaden gerçekleştirilmesi bu faaliyetin devamlı olarak yapıldığını göstermekte olup, söz konusu faaliyetin bir işverene bağlı olmaksızın, sermayeden ziyade ilmi yada mesleki bilgiye bağlı olarak yapılması ve bir organizasyon kurmayıp kişinin kendi sorumluluğu altında gerçekleştirilmesi halinde söz konusu faaliyetin serbest meslek kazancının tespitine ilişkin hükümler çerçevesinde vergilendirilmesi gerekmektedir.
Ancak, bahsi geçen faaliyetin bir işverene bağlı olarak işverenin emir ve talimatları doğrultusunda devamlılık ve bağlılık arz edecek şekilde gerçekleştirilmesi durumunda, söz konusu faaliyet ücret olarak değerlendirilecek olup, ücrete ilişkin genel hükümler çerçevesinde vergilendirileceği tabiidir.
B) VERGİ USUL KANUNU YÖNÜNDEN
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 227 nci maddesinde, “Bu Kanun’da aksine hüküm olmadıkça bu Kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.“,
– 236 ncı maddesinde, “Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.”,
– 238 inci maddesinde, “İşverenler her ay ödedikleri ücretler için (Ücret bordrosu) tutmaya mecburdurlar. Gelir Vergisi Kanununa göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro tutulmaz.”
– 239 uncu maddesinde, “Genel, katma, özel bütçeli daire ve müesseselerle belediyelerin ve 3659 sayılı kanuna tabi müesseselerin ücret ödemelerinde kullandıkları vesikalar ücret bordrosu yerine geçer.”
hükümleri yer almaktadır.
Buna göre, söz konusu danışmanlık hizmetinden dolayı elde edilecek gelir dolayısıyla danışmanlık hizmeti veren kişi tarafından Belediyeniz adına serbest meslek makbuzu düzenlenmesi icap etmektedir. Ancak, danışmanlık hizmeti veren kişi ile Belediyeniz arasında ücret ilişkisi doğuran bir hizmet sözleşmesinin varlığı ve bu kişilere ücret ödemesinin yapılması halinde bu ücret ödemeleri için Belediyeniz tarafından düzenlenen vesikalar ücret bordrosu yerine geçeceğinden bu ödemeler için ayrıca ücret bordrosu düzenlenmeyeceği tabiidir.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
(*) Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.
(**) İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.
(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
