Kıymetli Madenlerin Değerlemesinde Yeni Düzenleme: Borsa Rayici Esası

Giriş

Türkiye’de yatırım ve finansal piyasaların önemli unsurlarından biri olan kıymetli madenler (altın, gümüş, platin, paladyum), Vergi Usul Kanunu (VUK) çerçevesinde uzun yıllar maliyet bedeli esasına göre değerlenmekteydi. Ancak 7524 sayılı Kanun ile yapılan düzenleme sonucunda, 2 Ağustos 2024 tarihinden itibaren kıymetli madenlerin değerlemesi konusunda önemli bir değişiklik yürürlüğe girmiştir. Bu yazıda, yeni düzenleme çerçevesinde kıymetli madenlerin nasıl değerleneceği, hangi durumlarda maliyet bedeli, hangi durumlarda borsa rayici esas alınacağı detaylı şekilde ele alınmaktadır.

Eski Uygulama: Maliyet Bedeli Esası

VUK’un 274. maddesi uyarınca, emtia niteliğinde kabul edilen kıymetli madenler maliyet bedeliyle değerlenmekteydi.

  • İşletmelerin aktiflerinde bulunan külçe altın, gümüş veya diğer kıymetli madenler stok olarak emtia kabul edilmekteydi.
  • Geçici vergi ve yıl sonu değerlemelerinde, bu kıymetler alış maliyetleri üzerinden kayıtlarda tutulmaktaydı.

Yeni Düzenleme: 274/A Maddesi

7524 sayılı Kanun ile 2 Ağustos 2024 tarihinden itibaren yürürlüğe giren VUK 274/A maddesi, kıymetli madenlerin değerleme esasını değiştirmiştir. Buna göre:

  • Tasarruf amacıyla tutulan kıymetli madenler (örneğin bankaların fiziki altın rezervleri), borsa rayici üzerinden değerlenecektir.
  • Eğer borsa rayici bulunmazsa veya muvazaalı şekilde oluştuğu anlaşılırsa, değerleme maliyet bedeli üzerinden yapılacaktır.
  • Ticari mal olarak alınıp satılan kıymetli madenler (örneğin kuyumculuk veya altın ticareti yapan işletmelerin stokları) için ise önceki uygulama devam etmekte olup, bu kıymetler maliyet bedeliyle değerlenmeye devam edecektir.

VUK

MADDE 274/A- Kıymetli madenler:

(7524 sayılı Kanunun 8 inci maddesiyle eklenen madde Yürürlük; 02.08.2024) Altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenler borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel olarak, bu rayiç yerine maliyet bedeli esas alınır.

Bu madde hükmü kıymetli maden ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Kıymetli maden ile olan mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar ve borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Alacak ve borçların değerleme günü kıymetine ircasına ilişkin olarak 280 inci, 281 inci ve 285 inci maddelerde yer alan hükümler bu fıkra kapsamındaki alacak ve borçlar bakımından da geçerlidir.

Geçiş Dönemi Uygulaması

  • 2 Ağustos 2024 öncesi aktiflere alınan altınlar, bu tarihe kadar maliyet bedeli üzerinden değerlenmeye devam edecektir.
  • 2024 yılının ikinci geçici vergi dönemi (30 Haziran 2024) için, değerleme maliyet bedeline göre yapılacaktır.
  • Ancak 2 Ağustos 2024 sonrası geçici vergi ve hesap dönemi sonlarında, tasarruf amaçlı tutulan fiziki altınlar borsa rayici ile değerlenmek zorundadır.
  • Oluşacak değerleme farkları, kurum kazancının tespitinde dikkate alınacaktır.

Sonuç

Yeni düzenleme ile birlikte, kıymetli madenlerin değerleme esasları netleştirilmiş ve tasarruf amaçlı kıymetli madenler için borsa rayici zorunlu hale getirilmiştir. Bu değişiklik, özellikle bankalar ve finans kurumları için önemli sonuçlar doğuracak olup, muhasebe ve vergi uygulamalarında doğru değerleme yapılması büyük önem taşımaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Kıymetli madenler hangi tarihten itibaren borsa rayiciyle değerlenir?
2 Ağustos 2024 tarihinden itibaren tasarruf amaçlı kıymetli madenler borsa rayiciyle değerlenir.

2. Ticari mal olarak tutulan altınlar nasıl değerlenir?
Örneğin kuyumcular tarafından ticari amaçla alınan ve satılan altınlar, maliyet bedeliyle değerlenmeye devam eder.

3. Borsa rayici bulunmazsa hangi değer esas alınır?
Borsa rayici yoksa veya geçersiz sayılırsa, maliyet bedeli dikkate alınır.

4. Geçici vergi dönemlerinde altın stokları nasıl değerlendirilir?
Geçici vergi dönemlerinde tasarruf amaçlı altınlar borsa rayiciyle, ticari altınlar maliyet bedeliyle değerlendirilir.

5. 2 Ağustos 2024 öncesi alınan altınlar nasıl değerlenir?
Bu tarihe kadar maliyet bedeliyle değerlenir, sonraki dönemlerde borsa rayici uygulanır.

6. Altın satışından elde edilen kazanç nasıl vergilendirilir?
Satış kazancı ticari kazanç kapsamında kurum kazancına dahil edilir.

7. Kıymetli madenlerin değerleme farkı neye etki eder?
Borsa rayici ile maliyet bedeli arasındaki fark, kurum kazancına yansır.

8. Düzenleme hangi kanunla getirildi?
7524 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’na eklenen 274/A maddesiyle.

9. Bankaların altın stokları nasıl değerlenir?
Bankaların tasarruf amaçlı tuttuğu altınlar borsa rayiciyle değerlenir.

10. Kuyumcuların stokları nasıl değerlenir?
Kuyumcuların ticari mal niteliğindeki altın stokları maliyet bedeliyle değerlenmeye devam eder.

Kıymetli Madenlerin Değerlemesi – Özet Tablo

Konu Başlığı Açıklama
Eski Uygulama (2/8/2024 öncesi) Kıymetli madenler (altın, gümüş, platin, paladyum) maliyet bedeli üzerinden değerlenirdi.
Yeni Düzenleme (2/8/2024 sonrası) Tasarruf amaçlı kıymetli madenler borsa rayici üzerinden değerlenir. (Dövizli cari hesaplar gibi değerleme günündeki rayiç bedeli ile değerlemeye tabi tutulur.)
Ticari Mal Niteliğindekiler Kuyumculuk veya altın ticareti yapan işletmelerin stokları maliyet bedeli ile değerlenmeye devam eder.
Borsa Rayici Yoksa Maliyet bedeli esas alınır.
Geçiş Dönemi 30/6/2024’e kadar maliyet bedeli, 2/8/2024 sonrası dönemlerde borsa rayici kullanılır.
Değerleme Farkları Borsa rayici ile maliyet bedeli arasındaki fark kurum kazancına dahil edilir.
Bankaların Altın Stokları Tasarruf amaçlı tutulduğundan borsa rayici ile değerlenir.
Kuyumcuların Altın Stokları Ticari mal sayıldığından maliyet bedeli ile değerlenir.
Hukuki Dayanak 7524 sayılı Kanun ile VUK’a eklenen 274/A maddesi.
Vergisel Etki Doğru değerleme, geçici vergi ve kurum kazancının tespiti açısından önemlidir.

ÖRNEK ÖZELGE

T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
İstanbul Defterdarlığı
Gelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü
Sayı : E-11395140-105[VUK-3-4116]-80889 15.01.2025
Konu : Kıymetli madenlerde değerleme

İlgide kayıtlı özelge talep formlarınızın tetkikinden;

– Bankanızın 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun faaliyet konuları başlıklı dördüncü maddesinde sayılan işlemleri gerçekleştirmek amacıyla fiziki altın stoğunun bulunduğu,

– Söz konusu altın stokunun 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 274 üncü maddesine göre emtia olarak dikkate alınıp maliyet bedeliyle değerlendiği, ancak 213 sayılı Kanunda 7524 sayılı Kanunla değişiklik yapılarak 2/8/2024 tarihinden itibaren 274/A maddesinnin eklendiği ve bu tarihten sonra fiziki altınların borsa rayici ile değerlenmesi gerektiğinin hüküm altına alındığı

belirtilerek, Bankanız stoklarında bulunan fiziki altınların değerlemesinin; 274/A maddesinin yürürlük tarihi olan 2/8/2024’e kadar maliyet bedeliyle, bu tarih sonrasında ise borsa rayicine göre yapılıp yapılmayacağı ile 30/6/2024 tarihi itibarıyla aktifte yer alan fiziki altın stokunun maliyet bedeli ile borsa rayici arasındaki fark tutarının 2024/2 geçici vergi dönemi kurum geçici vergi beyannamesindeki kazancın tespitinde dikkate alınıp alınmayacağı hususlarında Defterdarlığımız görüşünün talep edildiği anlaşılmaktadır.

213 sayılı Vergi Usul Kanununun;

– 258 inci maddesinde, “Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasiyle ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir.”,

– 259 uncu maddesinde, “Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur.”,

– 262 nci maddesinde, “Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder.

…”,

– 263 üncü maddesinde, “Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret ve kıymetli madenler borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama değerlerini ifade eder.

Normal temevvüçler dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.”,

– 274 üncü maddesinde, “Emtia, maliyet bedeliyle değerlenir. Emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267 nci maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir. Bu hüküm 275 inci maddede yazılı mamuller için de uygulanabilir.”,

– 274/A maddesinde, “Altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenler borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel olarak, bu rayiç yerine maliyet bedeli esas alınır.

Bu madde hükmü kıymetli maden ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Kıymetli maden ile olan mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar ve borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Alacak ve borçların değerleme günü kıymetine ircasına ilişkin olarak 280 inci, 281 inci ve 285 inci maddelerde yer alan hükümler bu  fıkra kapsamındaki alacak ve borçlar bakımından da geçerlidir.”

hükümleri yer almaktadır.

7524 sayılı Kanunun 8 inci maddesi ile 213 sayılı Kanuna eklenen ve 2/8/2024 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Vergi Usul Kanununun 274/A maddesi uyarınca, mükelleflerin aktiflerinde tasarruf amacıyla tutmuş oldukları kıymetli madenler ile kıymetli maden ile olan alacak ve borçları borsa rayiciyle değerlenmesi gerekmektedir.

Buna göre 2/8/2024 tarihinden itibaren;

– İşletmelerin tasarruf amacıyla tutulan ve ticari mal olarak tasarrufa konu olmayan kıymetli madenleri borsa rayicine göre değerlenecektir (Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel olarak, bu rayiç yerine maliyet bedeli esas alınacaktır).

– Kıymetli maden üretim ve alım-satımı ile iştigal eden mükelleflerin aktiflerinde ticari mal olarak kayıtlı olan kıymetli madenler ise 213 sayılı Kanunun 274 üncü maddesi uyarınca emtia niteliğinde olduğundan maliyet bedeli ile değerlenecektir.

Bu bağlamda, işletmenin aktifine giriş tarihi fark etmeksizin tasarruf amacıyla tutulan ve ticari mal olarak dikkate alınmayacak fiziki altınlar dönem sonlarında borsa rayicine göre değerlenecek ve oluşacak değerleme farkları kurum kazancının tespitinde dikkate alınacaktır.

Bu minvalde, 2/8/2024 tarihinden önceki tarihlerde aktife alınan ve tasarruf amacıyla tutulan fiziki altınların; 2024 hesap döneminin ikinci geçici vergi dönemi sonunda maliyet bedeli ile değerlenmesi, sonraki geçici vergi dönemi ve hesap dönemi sonlarında ise borsa rayicine göre değerlenerek oluşan değerleme farklarının kurum kazancının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.

Bilgi edinilmesini rica ederim.

(*)     Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.

(**)   İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.

(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.

 

Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.

Önceki Yazılar