Türkiye’de döviz cinsinden yapılan kira sözleşmeleri, özellikle uzun vadeli kiralamalarda hem muhasebe hem de vergi uygulamaları açısından dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Peşin tahsil edilen döviz kira gelirlerinin değerlemesi, Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerine göre belirli kurallara tabidir. Bu yazıda, söz konusu kira gelirlerinin dönem sonlarında nasıl değerlenmesi gerektiğini, mevzuata dayalı olarak ele alacağız.
Vergi Usul Kanununda Değerleme Esasları
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 258. maddesine göre değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasına yönelik iktisadi kıymetlerin takdir ve tespit edilmesidir. Kanunun 261. maddesi, değerleme ölçülerini; maliyet bedeli, borsa rayici, mukayyet değer, rayiç bedel gibi çeşitli yöntemlerle belirlemiştir.
Bu çerçevede, her iktisadi kıymet ayrı ayrı ele alınır (VUK md.260) ve değerleme işlemi buna göre yapılır.
Dövizli İşlemlerde Değerleme (VUK md. 280)
VUK’un 280. maddesine göre yabancı paralar, borsa rayici ile değerlenir. Eğer borsada rayiç oluşmamışsa, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen kurlar esas alınır. Bu hüküm yalnızca dövizler için değil, aynı zamanda dövizli alacaklar ve borçlar için de geçerlidir.
Dolayısıyla, bankada tutulan veya kasada bulunan yabancı para, dönem sonlarında borsa rayici veya ilan edilen kur üzerinden Türk lirasına çevrilerek değerlenir.
Peşin Tahsil Edilen Kira Gelirleri (VUK md. 287)
VUK’un 287. maddesine göre gelecek dönemlere ait olarak peşin tahsil edilen gelirler, pasif geçici hesaplara alınır. Bu tutarlar, cari dönemin kazancı olarak değil, ait oldukları dönemde gelir olarak dikkate alınır.
Ancak söz konusu peşin tahsil edilen kira bedeli döviz cinsindense, bu pasif geçici hesap da VUK md. 280’e göre kur değerlemesine tabi tutulur. Ortaya çıkan kur farkı, gelir veya gider olarak dönem kazancıyla ilişkilendirilir.
Uygulamada Kur Farklarının Önemi
Peşin tahsil edilen döviz kira gelirleri uzun yılları kapsayabilir. Bu nedenle, dönem sonlarında yapılacak değerleme sonucunda oluşan kur farkları işletmelerin mali tablolarında önemli etkiye sahiptir. Kur artışı, ek gelir; kur düşüşü ise gider olarak yansır.
Sonuç
- Döviz cinsinden peşin tahsil edilen kira gelirleri, ait oldukları dönemlere kadar pasif geçici hesaplarda izlenir.
- Bu hesaplar, her dönem sonunda VUK md. 280’e göre döviz kuru üzerinden değerlemeye tabi tutulur.
- Değerleme sonucu oluşan kur farkları, doğrudan gelir veya gider hesaplarına aktarılır.
Bu yaklaşım, işletmelerin mali tablolarını doğru yansıtması açısından hem yasal zorunluluk hem de finansal raporlama açısından kritik bir öneme sahiptir.
Soru – Cevap Tablosu
| Soru | Cevap |
|---|---|
| Döviz cinsinden peşin kira tahsilatı nasıl kaydedilir? | Pasif geçici hesaplara alınarak gelecek dönemlere gelir olarak aktarılır. |
| VUK’a göre dövizler nasıl değerlenir? | Borsa rayici veya Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan kurlar üzerinden. |
| Kur farkı gelir mi gider mi sayılır? | Kur artışı gelir, kur düşüşü gider olarak kaydedilir. |
| Peşin tahsil edilen kira hangi hesapta takip edilir? | Pasif geçici hesaplarda izlenir. |
| Döviz kira gelirleri hangi maddelere göre değerlenir? | VUK 280 ve VUK 287 hükümlerine göre. |
| Kira gelirleri her dönem sonunda neden değerlenir? | Döviz kurlarındaki değişimlerin mali tablolara yansıtılması için. |
| Dövizli kira sözleşmelerinde vergisel risk var mı? | Yanlış değerleme durumunda vergi cezaları doğabilir. |
| Kur farkları dönem kazancına nasıl yansır? | Gelir veya gider hesapları üzerinden mali tablolarla ilişkilendirilir. |
| Dövizle kira tahsilatında muhasebe kaydı nasıl yapılır? | Peşin alınan tutar pasif hesaplara, dönem sonu farkları gelir/gider hesaplarına kaydedilir. |
| Kira gelirleri hangi dönemde vergilendirilir? | Tahakkuk ettiği dönemde, peşin alınanlar ise ilgili dönemde gelirleştirilir. |
ÖRNEK ÖZELGE
T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
Antalya Vergi Dairesi Başkanlığı
Gelir Kanunları Usul ve Tahsilat Grup Müdürlüğü
| Sayı | : | 77058783-105[VUK.ÖZ.19.20]-E.172924 | 09.09.2019 | |
| Konu | : | Döviz cinsinden peşin tahsil edilen kira gelirinin değerlemesi | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formlarınızda, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından şirketinize tahsisli … tesisinizin başka bir firmaya kiralandığı, kiralamaya ilişkin sözleşme ve süre uzatımı ile ilgili protokol tarihinin …2018 olduğu, ilgili sözleşme ile belirlenen ve peşin tahsil edilen kiranın … ABD Doları ve kira döneminin …2017-…2035 tarihleri arasında olduğu, kira tahsilatının döviz cinsinden yapıldığı, tahsil edilen tutarın önemli bir kısmının akabinde TL’ye çevrildiği ancak …2018 tarihi itibariyle sadece … ABD Dolarının bankada döviz olarak yer aldığı, söz konusu tutarın Vergi Usul Kanununun 280 inci maddesine göre borsa rayici ile değerlendiği ve kur artışı ile oluşan kur gelirinin dönem kazancına eklendiği hususlarından bahisle, peşin tahsil edilen kira bedeli olarak pasif geçici hesaba kaydedilen söz konusu tutarın dönem sonlarında Vergi Usul Kanununun “Değerleme” hükümlerine göre ne şekilde değerleme işlemine tabi tutulması gerektiği hususunda Başkanlığımız görüşü talep edilmektedir.
213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 258 inci maddesine göre değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir. Değerleme ölçüleri aynı Kanunun 261 inci maddesinde tespit edilmiş olup bu değerleme ölçüleri; maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, vergi değeri, rayiç bedel, emsal bedeli ve ücretidir.
Mezkur Kanunun 260 ıncı maddesi uyarınca değerlemede, iktisadi kıymetlerden her biri tek başına nazara alınır.
Öte yandan, mezkur Kanunun;
– 280 inci maddesinde, yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği, borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedelinin esas alınacağı, yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kurun Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit olunacağı; bu madde hükmünün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu,
– 287 nci maddesinde, gelecek hesap dönemlerine ait olarak peşin tahsil olunan hasılat ile cari hesap dönemine ait olup henüz ödenmemiş olan giderlerin mukayyet değerleri üzerinden pasifleştirilmek suretiyle değerleneceği,
hüküm altına alınmıştır.
Buna göre, yabancı para cinsindeki pasif geçici hesapların da Kanunun 280 inci maddesindeki esaslar doğrultusunda yabancı para değerlemesine tabi tutulması ve bu değerleme sonucunda ortaya çıkan kur farkının, gelir veya gider olarak dikkate alınarak dönem kazancıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
(*) Bu Özelge 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 413.maddesine dayanılarak verilmiştir.
(**) İnceleme, yargı ya da uzlaşmada olduğu halde bu konuya ilişkin olarak yanlış bilgi verilmiş ise bu özelge geçersizdir.
(***) Talebiniz üzerine tayin edilmiş olan bu özelgeye uygun işlem yapmanız hâlinde, bu fiilleriniz dolayısıyla vergi tarh edilmesi icap ederse, tarafınıza vergi cezası kesilmeyecek ve tarh edilen vergi için gecikme faizi hesaplanmayacaktır.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
