Türkiye’de şirketlerin mali tabloları, enflasyonun etkilerini yansıtabilmesi için Vergi Usul Kanunu kapsamında belirli dönemlerde enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Bu yazıda, borsada işlem gören hisse senetleri ve özel kesim tahvilleri için enflasyon muhasebesi kurallarını adım adım açıklıyoruz.
Hisse Senetlerinde Enflasyon Düzeltmesi Kuralları
Türk Lirası cinsinden geçici olarak elde tutulan borsa hisse senetleri, Vergi Usul Kanunu’na göre parasal olmayan kıymet olarak kabul edilir.
Bu nedenle:
- 110-Hisse Senetleri hesabında yer alan varlıklar,
- 2023 yıl sonu ve izleyen tüm dönemlerde,
- Enflasyon düzeltmesi katsayısı ile çarpılarak yeniden değerlenir.
Önemli: Hisse senetleri borsa rayici üzerinden değil, alış tarihi ve bilanço tarihi arasındaki fiyat endeks farkına göre düzeltilir.
Özel Kesim Tahvillerinde Enflasyon Düzeltmesi
Türk Lirası cinsinden özel sektör tahvilleri, senetler ve bonolar kural olarak parasal kıymet sayılır ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
Ancak istisna olarak:
- Eğer alış bedeli ile değerleniyorlarsa,
- Parasal olmayan kıymet kabul edilirler ve enflasyon düzeltmesi yapılır.
Bu durumda tahvilin alım fiyatı esas alınır ve getiriler eklenerek düzeltilmiş değer bulunur.
Enflasyon Düzeltmesinde Sık Yapılan Hatalar
- Tüm menkul kıymetleri parasal kabul etmek → Yanlış. Bazı menkul kıymetler parasal olmayan sayılır.
- Borsa rayici yerine yanlış endeks kullanmak → Düzeltme katsayısı doğru tarihlerden alınmalı.
- Alış bedeli ile değerlenen tahvilleri düzeltmeye dahil etmemek → Vergi hatasına yol açabilir.
2023 Mali Tabloları İçin Zorunluluk
31 Aralık 2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarına bakılmaksızın düzeltilecektir. Bu uygulama, Geçici 33. Madde kapsamında zorunludur.
Tablo: Kıymet Türü ve Enflasyon Düzeltmesi Durumu
| Varlık Türü | Parasal/Parasal Olmayan | Enflasyon Düzeltmesi |
|---|---|---|
| 110-Hisse Senetleri (TL) | Parasal Olmayan | Evet |
| 111-Özel Kesim Tahvilleri (TL) | Parasal | Hayır |
| 111-Özel Kesim Tahvilleri (alış bedeli) | Parasal Olmayan | Evet |
Sık Sorulan Sorular
1. Enflasyon düzeltmesi nedir?
Enflasyonun mali tablolar üzerindeki etkisini gidermek için yapılan muhasebe düzeltmesidir.
2. Hisse senetleri enflasyon düzeltmesine tabi mi?
Evet, geçici olarak elde tutulan TL hisse senetleri enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
3. Özel kesim tahvilleri için düzeltme yapılır mı?
Genelde hayır, ancak alış bedeli ile değerlenirse yapılır.
4. 110-Hisse Senetleri hesabı neyi gösterir?
Geçici olarak elde tutulan borsada işlem gören hisse senetlerini.
5. 111-Özel Kesim Tahvilleri hesabı neyi gösterir?
Özel sektörün çıkardığı tahvil, senet ve bonoları.
6. Parasal kıymetler neden düzeltilmez?
Çünkü nominal değerleri zaten satın alma gücünü yansıtır.
7. Parasal olmayan kıymetler nelerdir?
Nominal değeri değişmeyen ancak satın alma gücü değişmeyen varlıklardır.
8. Borsa rayici ile değerleme nasıl yapılır?
VUK 279’a göre borsa rayici varsa o fiyattan, yoksa alış bedeli ve getiriler eklenerek.
9. 2023 mali tablolarında düzeltme şart mı?
Evet, zorunludur.
10. Yanlış enflasyon düzeltmesi neye yol açar?
Vergi hataları ve cezai yaptırımlara.
ÖRNEK ÖZELGE
| T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI Ankara Vergi Dairesi BaşkanlığıGelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü |
| Sayı | : | E-27575268-105[Mük.298-2024-408]-304140 | 03.06.2024 | |
| Konu | : | Şirket Aktifindeki Hisse Senetlerinin Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulması Hk. | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzun incelenmesinden, şirketinizin 31/12/2023 tarihli bilançosunda mevcut bulunan borsada işlem gören hisse senetlerini takip ettiğiniz “110-Hisse Senetleri” hesabı ile özel kesim tahvil, senet ve bonolarını takip ettiğiniz “111-Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları” hesabına enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılamayacağı hususunda Başkanlığımız görüşünü talep ettiğiniz anlaşılmaktadır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 258 inci maddesinde, “Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.”,
– 259 uncu maddesinde, “Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur.”,
– 268/A maddesinde, “Alış bedeli, bir iktisadi kıymetin satın alma bedelidir. İktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi ile ilgili diğer giderler alış bedeline dâhil değildir.”,
– 279 uncu maddesinde, “Hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.”,
– Mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında, “Malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetler aşağıdaki hükümlere göre enflasyon düzeltmesine tâbi tutulur.
…
2.Bu maddenin uygulanmasında;
a) Parasal olmayan kıymetler; parasal kıymetler dışındaki kıymetleri,
b) Parasal kıymetler; Türk Lirasının değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetleri (Yabancı paralar da parasal kıymet olarak dikkate alınır.),
…
Düzeltme işleminde aşağıdaki tarihler esas alınır:
a) Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetlerle malî duran varlıklar için; satın alma tarihi.
…”,
– Geçici 33 üncü maddesinde, “…
31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez.
…
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.”
hükümleri yer almaktadır.
Ayrıca, 2023 hesap dönemi ve düzeltme şartlarının gerçekleşmesine/varlığına bağlı olarak (geçici vergi dönemleri dâhil) izleyen hesap dönemlerine ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile geçici 33 üncü maddesine göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esasları 30/12/2023 tarihli ve ikinci mükerrer 32415 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile belirlenmiş olup, mezkur Tebliğin;
– 5 inci maddesinde “…
ç) Hisse senetleri esas itibarıyla parasal olmayan bir iktisadi kıymettir ve düzeltme/taşıma katsayısı ile çarpılmak suretiyle düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir.
Ancak, işletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin verdiği yetkiye istinaden, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görülmüştür.
…“,
– 9 uncu maddesinde, “(1) Satın alma gücü ile ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılır:
a) Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.
b) Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifade ile ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.
…
Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynaklar) ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
(2) Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dâhil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler bu Tebliğ eki listelerde (EK 1 ve EK 2) yer almaktadır…”
açıklamalarına yer verilmiştir.
Öte yandan bahse konu Genel Tebliğ ekinde yer alan ve parasal kıymetlerin sayıldığı listede (EK 1) “111 Özel sektörce çıkarılan tahvil, senet ve bonolar” iktisadi kıymetine ilişkin dipnotta (7 No.lu dipnotta), “Bu kıymetler, Vergi Usul Kanunu’nun 279 uncu maddesi kapsamında alış bedeli ile değerlenmeleri halinde, değerlendikleri tarihten itibaren “parasal olmayan kıymet” olarak addolunur.” açıklaması mevcuttur.
Bunun yanı sıra, mezkur Tebliğ ekinde yer alan ve parasal olmayan kıymetlerin sayıldığı listede ise (EK-2) “110 Geçici olarak elde tutulan hisse senetleri” iktisadi kıymetleri yer almaktadır.
Diğer taraftan, tekdüzen muhasebe sisteminin uygulanmasına ilişkin açıklamalar 26/12/1992 tarih ve 21447 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ve daha sonra bu konuda yayımlanan diğer tebliğlerde yapılmış olup, söz konusu Tebliğin Muhasebe Usul ve Esasları /V-Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları başlığı altında yer alan C-Hesap Planı Açıklamaları bölümünde;
“110 HİSSE SENETLERİ Geçici olarak, elde tutulan hisse senetleri bu hesapta izlenir.
111 ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLAR Özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir.”
açıklamalarına yer verilmiştir.
Buna göre;
1- Geçici olarak elde tuttuğunuz Türk Lirası cinsinden hisse senetlerinizi izlediğiniz “110- Hisse Senetleri” hesabının, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası uygulamasında “parasal olmayan kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulması gerekmektedir.
2- “111-Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları” hesabında takip ettiğiniz Türk Lirası cinsinden özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonolarınızın ise, anılan fıkra uygulamasında “parasal kıymet” olarak kabul edilmesi ve 2023 hesap dönemi sonu ile izleyen dönem sonlarına ilişkin enflasyon düzeltmelerinde, düzeltmeye tabi tutulmaması gerekmekle birlikte, söz konusu iktisadi kıymetlerin 213 sayılı Kanunun 279 uncu maddesi kapsamında alış bedeli ile değerlenmeleri durumunda, değerlendikleri tarihten itibaren parasal olmayan kıymet olarak kabul edilerek, enflasyon düzeltmesine tabi tutulması icap etmektedir.
…
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
