İş Kanunu’na Göre Çocuk ve Genç İşçi Çalıştırma Kuralları

4857 sayılı Türk İş Kanunu’na göre çocuk işçiliği sadece belirli koşullarda, sıkı yasal denetim altında ve sınırlı sürelerle mümkündür. Yasa, çocuk ve genç işçilerin sağlıklı gelişimlerini, eğitim haklarını ve güvenli çalışma koşullarını temel alarak çeşitli düzenlemeler getirmiştir. Bu yazıda, çocuk işçi çalıştırma yasağı, çalışma saatleri, hafif işler, gece ve yer altı çalışma yasakları gibi kritik noktalar ele alınmaktadır.

---

Çocuk İşçilerin Çalıştırılması: Yaş ve Eğitim Şartı

15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak bazı istisnai durumlar vardır:

• 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretimi tamamlamış çocuklar, okula devamlarını engellemeyecek şekilde hafif işlerde çalışabilir.
• 14 yaşını doldurmamış çocuklar, yalnızca sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde, yazılı sözleşme ve özel izin şartıyla çalıştırılabilir.

Genç İşçilerin Çalışabileceği Alanlar

15-18 yaş arası genç işçiler, çalıştırılabilecekleri iş kolları ve koşulları açısından özel kurallara tabidir. Çalıştırılacakları işler, sağlık, güvenlik, psikolojik gelişim ve eğitime zarar vermeyecek nitelikte olmalıdır. Bu kapsamdaki tüm detaylar ilgili bakanlıklarca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

Çocukların Çalışma Süreleri

Örgün eğitime devam etmeyen çocuklar için:

• Günde en fazla 7 saat,
• Haftada en fazla 35 saat çalışabilir.
• 15 yaşını doldurmuş çocuklar için bu süreler 8 saat/gün ve 40 saat/hafta olabilir.

  Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışan çocuklar için:

• Günde en fazla 5 saat,
• Haftada en fazla 30 saat sınırı uygulanır.

  Okula devam eden çocuklar için eğitim döneminde:

• Günde en fazla 2 saat,
• Haftada en fazla 10 saat çalışabilirler.

  Okulun kapalı olduğu dönemlerde: yukarıda belirtilen azami süreler uygulanır.

Yer Altı ve Su Altında Çalıştırma Yasağı

18 yaşını doldurmamış erkekler ile tüm yaştaki kadınların, aşağıdaki alanlarda çalıştırılması yasaktır:

• Maden ocakları
• Tünel, kanalizasyon, kablo döşemesi gibi yer altı ve su altı işleri

Gece Çalışma Yasağı

18 yaş altındaki çocuk ve genç işçilerin, sanayi işlerinde gece çalıştırılması yasaktır. Bu yasa, işçilerin biyolojik ritimlerini ve eğitim yaşamlarını korumak için getirilmiştir.

18 yaşını geçmiş kadın işçilerin gece çalışmaları ise Sağlık Bakanlığı’nın görüşüyle oluşturulan yönetmelikle düzenlenir.

Yönetmelikle Belirlenen Ek Detaylar

Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışacak çocuklara dair:

• Hangi yaş grubunun hangi faaliyetlerde çalışabileceği,
• Dinlenme süresi ve iş ortamı,
• Ücret ödeme esasları

gibi unsurlar, ilgili bakanlıkların görüşüyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenir.

---

Soru-Cevap Özeti

1. Hangi yaş altı çocukların çalıştırılması tamamen yasaktır?
15 yaşını doldurmamış çocuklar, genel olarak çalıştırılamaz.

2. 14 yaşındaki çocuk hangi şartla çalışabilir?
Zorunlu ilköğretimi tamamlamış ve hafif işlerde çalışabilir.

3. Okula giden çocuklar günde kaç saat çalışabilir?
En fazla 2 saat, haftada 10 saat.

4. 15 yaşını doldurmuş çocukların haftalık çalışma süresi nedir?
40 saate kadar çıkarılabilir.

5. Genç işçiler hangi işlerde çalıştırılamaz?
Sağlığa, eğitime ve gelişime zarar veren işler yasaktır.

6. Yer altı işlerinde çocuk işçi çalıştırılabilir mi?
Hayır, 18 yaşını doldurmamış erkekler ve tüm kadınlar çalıştırılamaz.

7. Çocuklar gece çalışabilir mi?
Hayır, 18 yaşından küçükler gece çalıştırılamaz.

8. Reklam sektöründe çocuk çalıştırmak mümkün mü?
Evet, ama yazılı sözleşme ve resmi izin şarttır.

9. Çalışma sürelerini kim belirler?
Çalışma Bakanlığı, ilgili bakanlıkların görüşüyle yönetmelikle belirler.

10. Gece çalıştırılacak kadın işçiler için ne geçerlidir?
18 yaşını doldurmuş olmaları ve özel yönetmelik şartlarına uygunluk gerekir.

 

---

İŞ KANUNU’NDA YER ALAN İLGİLİ YASA MADDESİ

---

Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı

Madde 71 – (Değişik birinci fıkra: 4/4/2015-6645/38 md.) On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.

Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez.

Onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile onbeş yaşını tamamlamış, ancak onsekiz yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler, onaltı yaşını doldurmuş fakat onsekiz yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit işlerde çalıştırılabilecekleri ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.^[21][22]

(Değişik dördüncü fıkra: 4/4/2015-6645/38 md.) Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.

Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri yukarıda dördüncü fıkrada öngörülen süreleri aşamaz.^[23]

(Ek fıkra: 4/4/2015-6645/38 md.) Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinin kapsamı, bu faaliyetlerde çalışacak çocuklara çalışma izni verilmesi, yaş grupları ve faaliyet türlerine göre çalışma ve dinlenme süreleri ile çalışma ortamı ve şartları, ücretin ödenmesine ilişkin usul ve esaslar ile diğer hususlar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görüşleri alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

Yer ve su altında çalıştırma yasağı

Madde 72 – Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.

Gece çalıştırma yasağı

Madde 73 – Sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.

…